Geloof – of nationaliteit of afkomst?

• Er zijn veel misverstanden over de islam, maar ook over andere godsdiensten.
• In recente discussies over migratie, terrorisme, integratie wordt ‘de islam’ voorgesteld als iets wat zelfstandig iets kan doen of veroorzaken. Dat is niet het geval. De islam kan Europa niet veroveren want het is een geloof. Het bestaat in de hoofden van gelovigen, wordt beschreven in boeken en is de basis van bijeenkomsten die worden gehouden in moskeeën. Voor het veroveren van Europa heeft een geloof mensen nodig.  
• Er komen fundamentalisten en shari’a voor bij alle traditionele gelovigen zoals moslims, joden en christenen (alleen de namen van die groeperingen of verschijnselen verschillen). Ook zijn er onder alle gelovigen mensen die vinden dat de oude wetten helemaal ingevoerd moeten worden.
• Gebrek aan kennis over de islam en geloof in het algemeen komen veel voor. 
• En ook de verwarring en vermenging van aspecten als afkomst, geloof en nationaliteit speelt een rol, zowel bij een deel van de gelovigen als bij buitenstaanders. Dit geldt voor alle godsdiensten.
• Wij willen in onderwijs en publiek debat meer duidelijkheid; geen misverstanden meer!
• Ons voorstel is om meer betrouwbare informatie over de verschillende godsdiensten met elkaar te delen. Daarmee kunnen we op de lagere school beginnen, om er daarna ‘echte discussies’ over te voeren. 

Misverstanden

Er zijn veel misverstanden over islam, maar ook over andere godsdiensten. En er is ook verwarring over aspecten als afkomst, geloof en nationaliteit, zie hieronder. Dit geldt voor alle godsdiensten. Wat wij als typisch islamitisch zien of als iets dat vooral bij moslims voorkomt (positie van vrouwen, fundamentalisme e.a.), komt ook voor bij christenen en joden en andere gelovigen. Ook nu nog betekent ‘gereformeerd’ bijvoorbeeld voor veel mensen ‘streng gelovig’, terwijl er ook in de jaren zestig en zeventig al een grote verscheidenheid was aan zware en lichte varianten van het gereformeerd-christelijke geloof.

Nationaliteit, afkomst en geloof

In de praktijk van het dagelijks leven lopen de verschillende aspecten nationaliteit, afkomst en geloof vaak door elkaar. Terwijl deze bij veel autochtone Nederlanders redelijk los van elkaar staan, vormen zij bij veel nieuwkomers vaste ingrediënten van één identiteit. In discussies over oorzaken, gevolgen en maatregelen kan dit verwarrend werken. Wij denken dat zowel in het onderwijs als in het publieke debat veel meer duidelijkheid moet komen over deze aspecten en hoe ze kunnen samenhangen.

Overzichtelijk?

Een voorbeeld: combinaties van nationaliteit, afkomst en geloof.

Nationaliteit	Afkomst	Geloof	Voorbeeld persoon
Egyptenaar	Arabier	moslim	Hashim is een Egyptische Arabier die de islam aanhangt
Algerijn	Arabier	moslim	Fatima is een Algerijnse Arabische die de islam aanhangt
Egyptenaar	Arabier	christen	Musa is een Egyptische Arabier die het christendom aanhangt
Egyptenaar	Koptisch	koptisch-christelijk	Musa is een Egyptische Kopt die het christendom (variant: koptisch geloof) aanhangt
Israëli	Joods	jood	Sam is een Israëli van Joodse komaf die actief zijn joodse geloof belijdt
Israëli	Grieks	orthodox-christelijk	Johannes is een Israëli van Griekse komaf en orthodox christelijk
Israëli	Arabier	moslim	Hisham is een Israëli van Arabische komaf die moslim is; en o ja, hij is ook homo

NB: deze indeling is natuurlijk kunstmatig en te eenvoudig. De werkelijkheid is nog veel complexer door alle stromingen in de genoemde godsdiensten en de gemengde huwelijken die door alle eeuwen hebben plaatsgevonden. Maar toch is het belangrijk rekening te houden met deze verschillende aspecten.

Scheiding van kerk en staat?

Het lastige is dat, ook als alle partijen het erover eens zouden zijn, de toepassing verschilt. Bij veel mensen die nu naar Nederland komen en bij de soms al generaties in Nederland wonende moslims, bijvoorbeeld, zijn deze aspecten namelijk veel meer met elkaar verbonden. En er horen, als het even kan, nog andere kenmerken bij, zoals een goed burger zijn en hetero zijn, en dus kinderen willen. In Egypte in de jaren 90 was een Europeaan dus ook christen en natuurlijk hetero. Een Egyptische vriend was getrouwd, maar nogal homo maar dat zei niemand. Hij had gewoon ‘nog geen vrouw gevonden’. Een andere familie was joods, maar dat zag je alleen binnenshuis.

Verwarrend

Het is daarmee heel anders dan bij veel autochtone Nederlanders waar deze zaken meer gescheiden zijn en waar (tegenwoordig) makkelijker voor bijv. homoseksualiteit uitgekomen kan worden (behalve in sommige fundamentalistische christelijke gemeenschappen).

Het wordt verwarrend als iemand zelf claimt dat hij of zij iets zegt, doet of zelfs afdwingt vanuit zijn geloof, terwijl het in feite een nationaliteits-issue is. Neem bijvoorbeeld vrouwenbesnijdenis dat gelukkig alleen bij sommige moslims gebruikelijk is. Dit gebruik heeft een oost-Afrikaanse oorsprong bij verschillende bevolkingsgroepen met verschillende religies (ook niet islam dus).

Geloof of gelovigen

In recente discussies over migratie, terrorisme, integratie wordt ‘de islam’ voorgesteld als iets wat zelfstandig iets kan doen of veroorzaken. Dat is niet het geval. Een geloof leeft in de hoofden van de gelovigen. De concrete uitingen vindt men terug in gebouwen (kerken, moskeeën, synagogen e.a.), heilige boeken (Koran, Bijbel, Torah e.a.) en de grote verzamelingen eigen geschriften over het geloof.

De heilige boeken zijn vaak voor velerlei uitleg vatbaar, en er zijn ook van alle heilige boeken verschillende versies (handschriften) bekend. De teksten die gelovigen nu gebruiken zijn daarmee altijd het resultaat van beslissingen die gelovigen later hebben genomen. Bij Torah en Qur’an zijn dit bijvoorbeeld beslissingen over de klinkers, die niet in de oorspronkelijke teksten stonden.

Die beslissingen zijn interpretaties, en daarover kun je dus van mening verschillen, hoe zorgvuldig die interpretaties ook zijn gedaan. Binnen de christelijke, joodse en islamitische geloofsgemeenschappen worden die discussies ook vanaf het begin van de godsdienst tot de dag van vandaag gevoerd. En dan hebben we het nog niet eens over de vertaling naar het dagelijkse leven nu, in het Midden-Oosten of hier.

Het christendom of een richting binnen het christendom

Als je een christen vraagt of hij christen is, dan zal hij vaak antwoorden ‘ja, katholiek’, of ‘Jehova-getuige’, of Gereformeerd … Veel moslims zullen eerder antwoorden ‘ik ben moslim’. Tegelijkertijd kent ‘de islam’ vele stromingen, niet alleen de bekendere Sunna en Shi’a islam, maar er zijn ook allerlei scholen en richtingen binnen de Sunna islam. En verder zijn er allerlei nationale verschillen. Tenslotte is er bij godsdiensten altijd een onderscheid tussen de officiële godsdienst en de godsdienst van de mensen zelf. In die laatste variant vindt de grootste vermenging plaats met plaatselijke gebruiken, verhalen, en ‘lokale heiligen’. Deze spelen spelen vaak een grote rol  in het leven van alle dag. Bekend zijn de rituelen rondom vruchtbaarheid en geboorte. Dit gebeurt allemaal altijd in alle godsdiensten, ook al zijn de officiële godsdiensten soms tegen.

Van welke kerkgemeenschap ben je lid?

Soms zegt iemand “ik doe dit omdat mijn joodse of christelijke geloof of de islam dat zegt”. Gezien het voorafgaande gaat het dan dus altijd om de specifieke versie van het geloof die hij of zij aanhangt. En die versie is het resultaat van een lange reeks beslissingen, die in het verleden (meestal door mannen) genomen zijn. En dat geldt voor alle gelovigen en alle heilige boeken en andere geschriften. En de gelovigen die zo’n specifieke versie van een godsdienst hebben eigen kerken, synagogen, moskeeen etc. en moeten er soms niet aan denken om bij de andere groep de godsdienst te gaan beleiden.

Daarmee is het voor die  individuele gelovigen niet minder waar, en maar de basis is dus altijd specifiek. In een gesprek met een gelovige kan het dus handig zijn om te vragen wat die basis precies is: Nederlandse moslim van Surinaamse afkomst, Nederlandse moslim van Turkse afkomst, liberale Nederlandse jood, Nederlandse Jehova getuige?

De vlag is wel die van het geloof, maar is het ook de oorzaak?

Terrorisme is terreur zaaien door angst en geweld. De oorzaak is complex en ook al zeggen terroristen dat zij het doen vanuit de islam, dan nog betekent dat niet dat overheden en burgers zich daar blind op moeten staren. Het zijn bijv. vaak ongetrouwde jonge mannen in achterstandswijken die zich aanmelden. Of jonge mannen in landen waar de haat voor het ‘corrupte Westen’ sterk is.

In beide gevallen leven deze mannen in sociale groepen waar de kennis over niet-moslims, de maatschappij in het algemeen etc. sterk gekleurd zijn. Het lid zijn van de groep en het aanhangen van de groepswaarheid zijn belangrijker dan veel Westerlingen zich kunnen voorstellen. Het is erg moeilijk je daarvan los te maken. Het heeft namelijk veel meer consequenties dan gewoon een andere mening hebben. Dit speelt bij radicale moslim jongeren, maar bijv. ook in de staat Israël, waar de staat actief optreedt tegen ‘verraders’ met een andere mening.

De oorzaak is dus complex en ook al zeggen mensen dat ze bepaalde uitspraken of daden doen vanuit hun geloof, dan nog betekent dat niet dat overheden en burgers zich daar blind op moeten staren. De oorzaken moeten we misschien wel dichter bij huis zoeken, en dat is nooit comfortabel. Stel dat we geen achterstandswijken zouden hebben? Stel dat we ouders van jihad-gangers goed zouden begeleiden; hoe verloopt het dan met het jongere broertje van de jihad-ganger?

Partij Helder vindt dat we hier nu actief mee aan de slag moeten gaan, samen met de verschillende geloofsgroepen, en niet alleen tijdens verkiezingen wat over zeggen en daarna het onderwerp weer laten rusten.