Deltaplan Duurzaamheid 8: Duurzaamheid en geld

Inleiding algemeen

Er wordt veel gesproken over duurzaamheid in Nederland, maar te weinig gedaan. Partij Helder vindt dat de omslag naar een duurzame samenleving veel krachtiger en sneller en met meer draagvlak moet worden opgepakt. Het Klimaatakkoord is helaas iets van de Polder gebleven, en blijft nu een eigen agenda gehad te hebben (bijv. geen kernenergie) en de lasten worden verdeeld over iedereen behalve de grote bedrijven. Daarnaast is er geen enkele poging gedaan om er burgers bij te betrekken.

Onze definitie van Duurzaamheid gaat uit van het evenwicht tussen de belangen van mensen, dieren en natuur & milieu. En dan op de korte en de lange termijn, en hier en in de landen waar onze grondstoffen en producten vandaan komen.

Deltaplan duurzaamheid

In ons Deltaplan beschrijven we de spelregels en maatregelen die nodig zijn om in Nederland op de korte en lange termijn een evenwicht te krijgen en onderhouden tussen de belangen van mensen, dieren en milieu. Het gaat om een programma waarin echt wordt samen gewerkt door burgers, bedrijven en organisaties en de overheid.

En dat Deltaplan moet leveren: overzicht, samenhang, prioritering en verantwoording, met daarbij vooral duidelijkheid op de lange termijn. Het biedt helderheid en zekerheid waardoor burgers weten waar ze aan toe zijn en bedrijven weten hoe zij de overgang naar een duurzaam bedrijf kunnen maken.

Draagvlak

Om dit te laten lukken is het misschien wel het allerbelangrijkst dat we met elkaar een goede samenwerking moeten zien te vinden van alle betrokken partijen, met een goede mix van centrale regie en lokale belangen, en toch vaart te maken!

Inhoud van ons Deltaplan

Ons Deltaplan Duurzaamheid bevat de volgende onderdelen

• 1 Nederland Duurzaam: noodzaak en draagvlak
• 2 Deltaplan Duurzaamheid: het plan zelf en onze visie
• 3 Energie, wonen, werk, vervoer
• 4 Dieren: vrienden en voedsel
• 5 Water
• 6 Natuur en milieu
• 7 Landbouw en veeteelt
• 8 Duurzaamheid en geld

Inleiding Hoofdstuk 8: Duurzaamheid en geld

Duurzame samenleving: alleen maar kosten?

Dat al die nieuwe maatregelen geld gaan kosten, is geen verrassing. Denk maar eens aan het energiezuinig maken van de eigen woning of het aanleggen van een warmtenet of de bouw van windmolens. Wie gaat dat betalen? Dat is een veelgehoorde vraag als het om duurzaamheid gaat. De framing van de klimaatmaatregelen is er helaas een van alleen maar kosten geworden (zoals ook bij de zorg, het onderwijs, lerarentekort, zorgsalarissen en vele andere onderwerpen).  Overigens is het wel zo dat de duurzaamheidsmaatregelen geld kosten, maar op de lange termijn is het goedkoper dan niets doen, en ook nu zijn er al besparingen op energie en op indirecte kosten als gezondheidszorg (minder longziekten door minder fijnstof).

We betalen nu onze rekeningen niet – en al vele jaren lang niet

Een ander punt is de vergelijking met wat we nu betalen. We hebben de afgelopen jaren geleerd dat we niet ongestraft, en onbetaald, stikstof in het milieu kunnen laten komen. We weten nu ook dat het geld kost om zo te gaan werken dat die stikstof of andere gassen niet meer vrij komen. De maatregelen om dit op te lossen komen uit de algemene middelen, maar dat zou eigenlijk bij de kostprijs moeten van de producten die in dat proces worden gemaakt. Maar dat gebeurt niet, en vanaf het begin al niet.

Langzaam wordt dus steeds duidelijker dat er consequenties zijn verbonden aan de productie van heerlijke producten als vlees, en ook dat die consequenties niet in de prijs van vlees verwerkt zijn.  Een vergelijking met de huidige kosten en prijzen is daarom niet terecht. En los van geld, kost het uitstel in de bouw, bijvoorbeeld, ‘welzijn’ voor alle Nederlanders voor wie de bouw van de woning is vertraagd.

Bedrijven zijn gelukkig al heel lang voorbereid

Bedrijven en burgers weten al heel lang dat dit speelt, en dat dit eraan komt. Vooral grote bedrijven hebben al heel lang voordelen in de vorm van ontheffingen van normen, subsidies, belastingvoordelen e.a. Een goede ondernemer heeft dit voordeel gebruikt om te investeren in verduurzaming of heeft dit gespaard om dit te gaan doen of om zijn business(model) te veranderen. Het is dus geen 0-punt waarop we grote bedrijven ineens gaan benadelen. Het is in blessuretijd dat we echt niet meer anders kunnen, en m.n. grote bedrijven heel land uit de wind zijn gehouden. Het is daarbij ook sowieso nodig want het is ook gebleken dat bedrijven (ondanks allerlei initiatieven) of ‘de marktwerking’ niet heeft gezorgd voor de noodzakelijke verduurzaming.

Kosten stijgen al

Een ander aspect is dat de klimaatverandering ons al geld kost, zowel landelijk als voor bedrijven als privé. Even dicht bij huis: door de steeds warmere zomers is de verkoop van airconditioning apparaten gestegen. Hierdoor stijgt het stroomverbruik en er zal dus, bovenop wat er sowieso aan duurzame energie moet komen, geïnvesteerd moeten worden in extra capaciteit duurzame energie.

En daarnaast zijn er de overheidsmaatregelen om investeringen te financieren of gedrag te stimuleren, zoals het verhogen van de energiebelasting en het verlagen van subsidies voor elektrische auto’s.

Kortom: we betalen nu te weinig bij veel van de producten die we kiezen, en op andere terreinen stijgen de algemene kosten al omdat de overheid tegenmaatregelen aan het nemen is.

Het kan wel, maar wel met duidelijke lange termijn keuzes

Klimaat en economie kunnen elkaar versterken, er zijn alleen duidelijke keuzes voor nodig. Het is er  nu zelfs, tijdens de corona crisis,  júist de tijd voor, en dat niet vanwege zweverig idealisme: het zal tot tastbaar betere economische uitkomsten leiden. De grootste bedreiging in de huidige economische noodsituatie is de misplaatste gedachte dat we nu even geen tijd hebben voor investeren in duurzaamheid, circulaire landbouw e.d. (Bezemer, zie Bronnen). Helaas lijkt het erop dat deze regering de kansen van de crisis niet benut, door bijvoorbeeld steun te laten afhangen van investeringen in duurzaamheid.

Bij een volgende economische crisis of pandemie is het een optie om bedrijven die sterk bijdragen aan de CO2 productie niet te steunen. Vergelijk Tata Steel in IJmuiden, waar al jaren het aantal banen daalt, maar dat wel verantwoordelijk is voor veel uitstoot en vervuiling. De steun aan KLM, zonder klimaateisen (los van de slechte onderhandelingen) zal de volgende keer wel van klimaateisen moeten worden voorzien.

Spelregels

Het is tekenend dat onze minister van EZ niet genoeg duurzame energie heeft weten te realiseren, en dus moeten wij investeren in een ander land door daar groene stroom(rechten) in te kopen om geen EU boete te krijgen. En in het algemeen is Nederland veel te vraag met de transitie.

Wat Partij Helder betreft hebben we niet meer de tijd om het perfecte moment te kiezen om ‘in te stappen’ in de verduurzaming van Nederland. We moeten gewoon nu beginnen. De noodzaak ligt voor de hand, nu kunnen we nog keuzes maken, en de kosten komen toch. Maar .. als we het goed doen komen er ook veel besparingen en zelfs baten.

De spelregels zijn dan:

• zo snel mogelijk zo duurzaam mogelijk worden
• zoveel mogelijk gaan innoveren
• zoveel mogelijk energie maar ook geld besparen
• zoveel mogelijk banen daarbij zullen ontwikkelen; en waar nodig een goede overgang regelen naar andere banen
• met een eerlijke verdeling van kosten en opbrengsten tussen burgers, organisaties en bedrijven
• met zoveel mogelijk draagvlak, o.a. door 100% transparantie over de lusten en lasten van burgers, bedrijven, organisaties en overheden.

Eerlijke verdeling

Uitgangspunten

Elke burger en elke organisatie of bedrijf in Nederland koopt producten of diensten, van koffie tot vliegreizen. En elk van ons is daarmee verantwoordelijk voor de uitstoot van CO2 en andere klimaatgassen, maar ook voor effecten op de gezondheid van mensen als op het welzijn van dieren, en dit alles zowel in Nederland als in de landen waar onze grondstoffen of producten vandaan komen. En elke burger en elke organisatie of bedrijf in Nederland kan duurzamere keuzes gaan maken, of die geld kosten of niet.

Om dit ‘project’ te laten slagen is draagvlak nodig. En daarvoor zijn onze uitgangspunten als volgt:

• Er komt een eerlijke verdeling van kosten, waarmee de verduurzamer verdient (of bespaart) en de vervuiler betaalt
• We gaan de echte prijzen betalen (true cost/true price), dus inclusief de kosten voor het bestrijden van de schadelijke effecten of het vergroten van het dierenwelzijn etc.
• Er komt een eerlijke verdeling en verrekening met mensen en natuur in de landen waar onze grondstoffen of (half)producten vandaan komen
• Er komen pas ‘ontmoedigingsmaatregelen’ als er vergelijkbare (en betaalbare) duurzame alternatieven zijn. Dus rekening rijden wel voor grotere diesel- en benzine-auto’s, maar niet voor midden- en kleine, zolang de elektrische modellen voor veel mensen nog niet te betalen zijn.
• Er komt volledige transparantie over wie wat betaalt of ontvangt aan subsidies, kortingen, speciale tarieven etc.

Verminderde keuzevrijheid en prijzen

Een heel ander aspect van de toekomstige ontwikkeling is dat we meer en meer te maken krijgen met maatregelen die gelden voor het hele land (bijv. op basis van het Klimaatakkoord) of de hele stad, of een bepaalde wijk. Vanaf 2030 is het verplicht om de eigen woning te isoleren, maar dat gaat, zoals in de plannen staat, wijk voor wijk plaatsvinden (alle Nederlandse gemeenten moeten eind 2021 met een plan van aanpak komen). Ook op het gebied van warmte en stroom komen er meer en meer gemeenschappelijke oplossingen.

Nu kunnen burgers kiezen voor hun energieleveranciers. Straks zal een groot deel van ons daar geen invloed meer op hebben. En ook de beslissing voor het moment dat de woning of het bedrijf overgaat op een duurzamer warmtenet of meer isolatie ligt straks helemaal of deels bij de gemeente.

Er moet namelijk heel veel gebeuren, en dus kan niet alles tegelijk. Dat betekent dat je bedrijventerrein of woning misschien pas in de jaren 2030 aan de beurt is, en dat je nog jarenlang in suboptimale energie-omstandigheden blijft leven of werken. Dit kan ook komen omdat gemeente niet competent genoeg is of dat er tegenstrijdige belangen zijn bij de verschillende wethouders. En dus kan het gebeuren dat men in wijk 1 al over is naar een centraal verwarmde goed geïsoleerde woning, terwijl de woningen in wijk 2 pas veel later aan de beurt zijn. En als de overgang dan heeft plaatsgevonden is de burger of het bedrijf gebonden aan een warmte- of energieleverancier die niet zelf gekozen is, bijv. op prijs of service. De zo geprezen marktwerking is dan ver te zoeken (de gemeente zal een soort aanbesteding doen, maar de vraag is hoeveel echte keus er is).

Het lijkt daarom niet redelijk om de prijzen van die warmteleveranciers over te laten aan een nogal indirecte markt, waar individuele draagkracht en klanttevredenheid nauwelijks een rol zullen spelen. Daarbij zijn er, is recent gebleken, nog veel onzekerheden en aanloopproblemen, die mogelijk financiele consequenties hebben.

Partij Helder wil daarom de optie onderzoeken of het het meest klant-, maar ook marktgericht, is om de prijzen centraal voor heel Nederland vast te stellen. Voordeel is dat de leveranciers hun best moeten doen om met die prijs toch een goed product te leveren en te excelleren in klantvriendelijkheid. En de burgers en bedrijven weten waar ze aan toe zijn en betalen allemaal dezelfde solidaire prijs. Pas als de projecten zijn uitgevoerd en het stof is neergedaald, kan dat weer worden losgelaten.

Eerlijke verdeling van kosten tussen burgers en MKB <-> grote bedrijven

Er zouden bij het Klimaatakkoord een eerlijke verdeling van de kosten en baten komen, zodat burgers en kleinere bedrijven niet opdraaien voor de kosten van grote vervuilers zoals de veehouderij, de scheep- en de luchtvaart. Helaas is dat niet het geval bij het Klimaatakkoord:

• Burgers <-> bedrijven: Het bedrijfsleven is verantwoordelijk voor 80% van de uitstoot in Nederland, maar betaalt niet eens de helft, dus minder dan 50%,  van de milieubelasting die de staatskas ingaat.
• Kleine bedrijven <-> grote bedrijven: Minister Wiebes beloofde de Tweede Kamer dat de industrie haar eigen vergroening betaalt, waarbij de rekening komt te liggen bij de grootverbruikers.  De 12 grootste vervuilers zijn ook grootverbruikers. Uit een vergelijking blijkt dat deze 12 grootste bedrijven minder dan 20 % van de subsidie opbrengen. Dat komt door een zeer laag belastingtarief en een reeks van vrijstellingen. Kleinere industriële bedrijven betalen ruim 80 % van de subsidiepot voor industriële vergroening, terwijl zij veel minder uitstoten en nauwelijks gebruik kunnen maken van dit geld. Het gaat vooral om mkb-bedrijven. Het is niet uit te leggen dat juist de grootste vervuilers het geld van kleinere fabrikanten mogen gebruiken om bijvoorbeeld hun CO2 onder de grond te stoppen. Zij moeten hun eigen verduurzaming betalen.
  • Uitgangspunt van Partij Helder is alle bedrijven CO2 heffing gaan betalen naar mate van uitstoot. Er komt een korte overgangsperiode, waarin alle vrijstellingen en subsidies vervallen. Als er door bedrijven al bijv. ETS rechten zijn gekocht, dan is die heffing aanvullend. Daarmee komt er meer geld in de pot, waarmee iedereen de verduurzaming kan betalen.
  • Transparantie: En er moet volledige transparantie komen over wie wat aan CO2 uitstoot, aan heffingen betaalt en aan subsidies of kortingen ontvangt.

Gelijk speelveld

Een veel gehoord argument is dat maatregelen pas kunnen als er een gelijk speelveld is tussen alle concurrenten. Vanzelfsprekend is het belangrijk dat er een gelijk speelveld, maar dat speelt alleen voor bedrijven die ook daadwerkelijk concurrenten hebben in dezelfde markt die alleen maar op prijs concurreren (en bijv. niet op kwaliteit of levertijd of product kenmerken).

Burgers <-> bedrijven: gelijkheid in energiebelasting?

In Nederland betalen we nu bovenop de kale energieprijs een Energiebelasting (EB) en een Opslag Duurzame Energie (ODE), en daarbij nog de BTW. Op het eerste gezicht dragen als maar hogere belastingen op energie bij aan zowel het vullen van de schatkist als aan het terugdringen van verspilling.  Hoge belastingen stimuleren gebruikers om te besparen. Hoe hoger de prijs, en het volume, hoe meer je kan verdienen met besparingsmaatregelen. Nu iedereen het belang wel inziet van energiebesparing én het terugdringen van CO2-uitstoot, zou je verwachten dat de energiebelasting in Nederland is ingericht volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’. Helaas is dat niet het geval.

• Ten eerste: bedrijven betalen veel lagere energiebelasting dan burgers
  • bedrijven betalen lage energiebelastingtarieven, een ook nog regressief (hoe meer verbruik, hoe lager de belasting). Dit stimuleert ze al niet om energie te besparen, want hoe hoger de prijs, hoe groter de besparing.
  • daarnaast is het gemiddeld voor zo dat besparingsmaatregelen voor huishoudens relatief duur zijn, terwijl ze voor grootverbruikers relatief goedkoop zijn. Dus terwijl het voor hen het goedkoopst is, is de energiebelasting en dus de energieprijs zo laag, dat besparen niet per se aantrekkelijk is;
  • Nederland zou moeten investeren in energiebesparing waar dat het goedkoopst is. en dat is dus in de eerste plaats bij de (industriële) grootverbruikers en pas als het echt niet anders kan bij huishoudens.
  • Ons voorstel is daarom om het belastingtarief vlak te maken. Dat is eerlijker en de besparingsstimulans komt op de plek waar besparingen het makkelijkste en goedkoopst zijn en het meest opleveren, namelijk bij de grootverbruikers. Op termijn kan het nodig zijn om het tarief progressief te maken (hoe meer verbruik, hoe hoger de prijs). Indien nodig of mogelijk kan het basistarief dalen.
• Ten tweede: de belastingvrijstelling voor energierekening  
  • de belastingvrijstelling (over het eerste stukje van je energierekening hoef je als het ware geen belasting te betalen) had de afgelopen jaren moeten meegroeien met de stijging van de belastingen op aardgas. Juist mensen met lage inkomens zullen immers geen middelen hebben om op hun gasverbruik te besparen, terwijl gas als maar duurder wordt. Dat is niet gebeurd, terwijl dit juist voor de kleine gebruikers uitmaakt.
  • Ons voorstel is om die uitgebleven groei van de vrijstelling goed te maken en voortaan te laten meestijgen met de belastingverhogingen op energie.

Gelijkheid tussen Nederland en armere landen

Eén thema is in de discussie over duurzaamheid nog nergens aan de orde geweest: het verdelingsvraagstuk, een soort van nivellering tussen landen. In Parijs hebben rijke landen niet alleen hun verantwoordelijkheid uitgesproken voor het behalen van de klimaatdoelen in eigen land, maar ook ondubbelzinnige steun toegezegd aan armere landen die zwaarder worden getroffen, maar veel minder hebben bijgedragen aan het ontstaan van het klimaatprobleem.

Nederland zal niet alleen moeten zorgen dat zijn eigen energie schoon wordt, maar ook mede opdraaien voor de kosten van landen die zich zo’n transitie niet kunnen veroorloven. En Nederland moet niet alleen zijn eigen dijken klimaatbestendig maken, maar ook bijdragen aan die in Vietnam en Bangladesh.

Auto rijden

In Hoofdstuk 3 Energie, wonen, werk, vervoer bespreken we hoe maatregelen rondom rekening rijden, subsidies, accijns en bijtelling eerlijk kunnen worden toegepast. Wat ons betreft moet hierbij rekening worden gehouden met de beschikbaarheid van zaken als betaalbare kleine elektrische auto’s, snelbussen naar bedrijventerreinen en voldoende woningen zijn op redelijke afstand van waar mensen werken.

Gelijke toegang tot duurzame maatregelen

De laatste maatregelen die zullen zorgen voor draagvlak zijn:

• Lusten: rekening houden met een gelijke ‘toegang’ tot energiebesparende maatregelen en de opwekking van duurzame energie. Zo zijn de voordelen van veel isolatiemaatregelen alleen haalbaar voor midden- en hogere inkomens of voor huiseigenaren. Nu gaat er, door groene politiek met subsidies voor zonnepanelen van woningbezitter dus geld naar hen toe. De huurder krijgt dat niet, en heeft zowel de voordelen als de subsidie niet. Idem het geld dat gaat naar mensen die zich een elektrische auto kunnen veroorloven of leaserijder zijn en grotere modellen (nu nog) kunnen veroorloven (het omgekeerde Robin Hood-effect).
• Lasten: rekening houden met gelijke nadelen van prijsstijgingen om gebruik van bijv. gas te ontmoedigen. Wanneer energie duurder wordt, betalen we allemaal meer om onze huizen te verwarmen. Maar doordat de armen een groter deel van hun inkomen aan energie uitgeven, treft een prijsstijging hen relatief het zwaarst.
• Verrekenen: het is daarom een optie om bij subsidies of tarieven rekening te houden met verschil in inkomen of met de waardevermeerdering van de eigen woning door duurzame maatregelen. Het meest eenvoudig is mogelijk om de overdrachtsbelasting  afhankelijk te maken van het Energielabel van het huis. Tegelijkertijd willen we zeker niet nog een soort ‘toeslag’ !

Bronnen en reacties

Bronnen

Dit is ons concept Deltaplan Duurzaamheid. Bij ons Programma gaat het om het op korte termijn vaststellen van onze ideeën. We hebben vrijelijk geleend uit de websites van Milieucentraal, Wikipedia, samenvattingen van het Klimaatakkoord, reacties daarop, publicaties van de heer Bezemer in De Groene, het plan Fresco/Veerman voor een agrarische hoofdstructuur, en de New Deal met de boeren (College van Rijksadviseurs – Berno Strootman), Wikipedia Duurzame landbouw, Biologische landbouw, Kringlooplandbouw, VEH artikelen over energiebronnen, en documenten en berichten over het Klimaatakkoord en de maatregelen van de regering. En van andere partijen, zoals hier een aantal paragrafen van de Partij voor de Dieren.

We willen de auteurs van bovengenoemde publicaties niet te kort doen, maar hebben er voor gekozen om niet bij elk citaat te verwijzen naar een specifieke bron. De teksten die we overgenomen hebben zijn daarnaast voor onze rekening in de zin dat wij verantwoordelijk zijn voor het gebruik en de, mogelijk foutieve, vertaling naar ons Programma.

Reacties

Het is geschreven door gewone burgers die vinden dat het niet snel genoeg gaat met de overgang naar een duurzame samenleving. We zijn nog geen specialisten in duurzaamheid, brandstoffen, energieopwekking, dierenrechten of natuurgebieden etcetera. En daarom: heeft u opmerkingen of correcties: uw reactie via ons contactformulier zijn meer dan welkom!